وجدان عمومی، معیاریِ برای ارزیابی میزانِ رشد جامعه

وجود فطرت مشترک در بین انسانها موجب می گردد که افراد بشر بتوانند برداشتهای واقع بینانه ای نسبت به طرز عملکرد یکدیگر داشته باشند. انسانهای رشد یافته که هوای نفس و خواستهای خویش را کنترل کرده اند و براساس برداشتهای فطری و ضوابط دین الهی حکم می کنند، موقعیتی اختصاصی دارند و بر همین اساس پیامبر اسلام (ص) می فرماید: از زیرکی مؤمن بپرهیزید زیرا با نور الهی جریانها را مشاهده می کند. رسول خدا (ص) این برداشت را از آیه 75 سوره حجر که می فرماید در این برداشتها نشانه هایی برای افراد زیرک می باشد استنباط می فرماید.(1)
همین برداشت از علی علیه السلام نیز مطرح شده است (2) و در جای دیگر اعلام می فرماید که از گمان مؤمنین بپرهیزید زیرا خداوند حق را بر زبان آنها جاری می نماید.(3)
علی علیه السلام در فرمان خود به مالک اشتر، نیز بر این اصل تأکید می نماید و چنین می بینیم: و مردم به کارهای تو همان نظر می کنند که تو به کارهای حکمرانان پیش از خود می نگری و درباره ی تو همان را گویند که تو درباره ی آنها می گویی. به وسیله سخنانی که خداوند بر زبان بندگانش جاری می فرماید می توان به نیکوکاران پی برد، آنها را شناخت.(4)
نکته دیگری که براساس همین اصل مطرح شده است وجود قدرت در جامعه است و رسول خدا (ص) ‌می فرماید یدالله مع الجماعة، یعنی دست خدا با جماعت است و جماعت را به عنوان تجمع گروههای اهل حق (رشد یافته) تفسیر می نماید.(5) دستور اکید داده شده است (6) با گروههای رشد یافته دمساز باشید و از جدایی بپرهیزید.
وجدان عمومی جامعه براساس شناخت نسبت به عملکرد افراد ایجاد می شود. بنابراین به هنگامی فرد می تواند از دیدگاه جامعه برخوردار شود که با جامعه آمد و شد نماید و در آن جامعه ریشه داشته باشد. فردی که محل سکونت خود را زود به زود عوض می نماید یقیناً نمی تواند از این موقعیت استفاده نماید. این اصل، مکمل اصل سی و پنجم می باشد. با توجه به اینکه فرد موظف است که در انتخاب همکار، معیارِ توحیدی و فطری بودن وی را در نظر داشته باشد و نیز دقت در این نکته که گروه، موقعیتی دینامیک و پویا دارد، همکاری و پویایی فرد در گروه، منجر به بروز نتایج اختصاصی برای فرد و جامعه می شود. ولی بیشترین نتیجه را فرد می برد. زیرا مقدار زیادی از مشکلات او به طور خود به خودی در نتیجه همکاری با گروه حل می شود. دستیابی به اعتماد عمومی، ازدواج، شغل، داشتن دوستان مناسب، استفاده از تعاون عمومی و احساس امنیت، همه نتایجی هستند که در اثر پویایی فرد در گروه به وجود می آیند و به همین علت در آموزشهای اسلامی به همبستگی فرد در گروههای موحد تأکید بسیار شده و شرکت در اجتماعات مسلمین مانند نمازهای جماعت و جمعه مورد تشویق قرار گرفته است. عدم توجه به این اصل، موجب منزوی شدن فرد، عدم قدرت نسبت به برآوردن نیازها و در نتیجه بروز اضطراب می گردد.
در روان درمانی چنانچه مشکلات فرد ناشی از عدم توجه به این اصل باشد، لازم است او را به پیوستن به گروه (هر قدر کوچک) تشویق نمود و سعی کرد فعالیتهای گروهی و پذیرش نقش در گروه، بطور تدریجی افزایش یابد. این روش مخصوصاً در نوجوانان و جوانان، بیشتر باید مورد توجه قرار گیرد.
در برنامه ریزی زندگی سالم، تربیت و مدیریت نیز اصل فوق مورد استفاده است.

پی نوشت ها :

1- قال رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم: اتقوا فراسه المؤمن فانه ینظر بنور الله فی قوله: ان فی ذلک لایات للمتوسمین. وسائل الشیعه، ج8، ص 424، احکام العشره.
2- کنا عند ابی الحسن علیه السلام: فقال اتق فراسه المؤمن فانه ینظر بنور الله. وسائل الشیعه، ج8، ص4، احکام العشره.
3- عن امیر المؤمنین علیه السلام قال: اتقوا ظنون المؤمنین فان الله جعل الحق علی السنتهم. وسائل الشیعه (به نقل از نهج البلاغه)، ج8، ص424 (احکام العشره).
4-و ان الناس ینظرون من امورک فی مثل ما کنت تنظر فیه من امور الولاه قبلک و یقولون فیک ما کنت تقول فیهم. و انما یستدل علی الصالحین بما یجری الله لهم علی السن عباده. نهج البلاغه، فیض الاسلام، ج5، ص983.
5- میزان الحکمه، ج2، ص66.
6- قیل لرسول الله صلی الله علیه و آله ما جماعه امتک؟ قال: من کان علی الحق و ان کانوا عشره. میزان الحکمه، ج2، ص 67.

منبع :حسینی، ابوالقاسم، (1378)، اصول بهداشت روانی: بررسی مقدماتی اصول بهداشت روانی، روان درمانی و برنامه ریزی در مکتب اسلام، مشهد: انتشارات آستان قدس رضوی، شرکت به نشر